عکاسی مستند (بخش اول)

عکاسی مستند (Documentary photography)، شاخه‌ای از عکاسی است در آن عکاس رخدادهای پیرامونش را ثبت می‌کند و می‌کوشد از موضوع، (عموماً مردم) بی‌طرفانه، عکسی واقعیت‌گرا، واقع‌نما و راستگو ارائه دهد.

واژه عکاسی مستند در سال‌های رکود اقتصادی کاربرد پیدا کرد؛ زمانی که شرایط اسف‌بار کشاورزان باعث شد مردم آمریکا نیاز به اصلاحات اجتماعی را احساس کنند. عکس‌هایی که در آن‌ها، پس کوچه‌های کثیف و شرایط رقت‌بار شهری را تصویر کرده بود.

عکاسی مستند از یک سوژه یا داستان جدا صورت میگیرد که در طول برهه های زمانی مختلف اتفاق می‌افتد. شاید گاهی با مفهوم عکاسی خبری به نقاط مشترکی برسد اما در حقیقت عکاسی مستند و عکاسی خبری دو ژانر با ماهیت مجزا هستند. یک عکاس مستند باید تمام تلاشش را برای جلب توجه مردم به مسائل اجتماعی و حقوق بشر به کار بگیرد.

مبدا عکاسی مستند به علاقه انسان برای تاثیر گذاشتن روی تغییرات اجتماعی بر می‌گردد. برخی از اولین نمونه‌های عکاسی مستند به خوبی این علاقه را نشان می‌دهند. در اوایل قرن ۲۰ میلادی جوزف ریس از عکس‌ها برای شروع اصلاحات در زاغه‌نشین‌های نیویورک استفاده کرد. در دهه ۳۰ میلادی نیز دوروتی لنگ عکس‌هایی گرفت که داستان رکود اقتصادی بزرگ آمریکا را نشان می‌داد (عکس‌های محبوبی مانند مادر مهاجر).عکاسی فرانسوی هنری کارتیه برسون با کتاب معروف خودش «لحظه‌ی قاطعانه» کمک کرد عکاسی مستند واقع‌گرایانه شکل بگیرد.

حتی زمانی که یک عکاس مستند لنز خودش را به سمت یک منظره زیبا می‌گیرد، می‌توانید یک موضوع مهم را در عکس‌های او ببینید. طبق تعریف وبسایت موزه تیت «عکاسی مستند یک روش جایگزین برای روش دیدن، ثبت و درک رویدادها و شرایطی است که در دنیای ما اتفاق می‌افتند». طبق این تعریف عکاسی مستند نوع محبوبی از گزارش زندگی واقعی است که با عکاسی انتزاعی و یا حتی عکاسی خیابانی تفاوت دارد. هدف عکاسی انتزاعی انتقال یک احساس، حالت یا عبارت است، اما روی سوژه خاصی تمرکز ندارد.

در این نوع عکاسی تصویر نقش یک شاهد و مدرک را برای اثبات وجود یک وضعیت خاص به عهده دارد. اگر چه بنا به باور پذیرفته شده، عکس مستند به عکسی گفته می‌شود که دخالت عکاس در رویداد مقابل دوربین باید در چنان حدی باشد که انگار عکاسی در پشت دوربین نبوده است؛ اما با وجود چنین محدودیتی، عکاسان موفق مستند، با رویکردهایی خاص، چنان عمل کرده‌اند که از یک سو کمترین دخالت را در تغییر چگونگی ثبت رخداد داشته‌اند و از سوی دیگر سبک شخصی‌شان در عکس محسوس بوده‌است (نمونه: آنری کارتیه-برسون و الیوت ارویت و…)

در عکاسی مستند اجتماعی که نوعی از عکاسی مستند است، هدف، مستند ساختن شرایط اجتماعی (و احتمالاً اثرگذاری بر آن) است. 

نمونه‌هایی از چند عکاس مستند اجتماعی: الیوت ارویت، یاکوب ریس، لوئیس هاین، پل استرند. از عکاس‌های ایرانی می‌توان به کاوه گلستان، نصرالله کسرائیان، نیوشا توکلیان اشاره کرد.